BİLGİSAYAR VE ÇEVRE BİRİMLERİ II.

DAHİLİ DONANIM BİRİMLERİ

Adı üstünde yani bilgisayar kasasına dahil olmuş parçalar. Bu parçalar bilgisayarın veri alışverişinde bizim istediklerimizi yapmamızda önemli etkiye sahiptir. Genel olarak bu parçalar bilgisayarın hızını veri kapasitesini gücünü vb. özelliklerini belirler.

İlk olarak bilgisayarın en önemli olmazsa olmazı Motherboard yani anakart ile başlayalım.

MOTHERBOARD (ANAKART)

Anakart (İngilizce: mainboard, motherboard, baseboard, system board veya planar board), modern bir bilgisayar gibi karmaşık bir elektronik sistemin birincil ve en merkezî baskılı devre kartıdır. Apple bilgisayarlardaki muadiline logic board (lojik kart) denir ve bazen mobo olarak kısaltılır.^[1] Fiziksel yapı olarak anakartlar özel alaşımlı bir blok üzerine yerleştirilmiş ve üzerinde RAM yuvaları genişleme kartı slotları devreler ve yongalar bulunan kare şeklinde bir plakadır. Bu plaka çalışma sistemini organize eder. Bu organizasyon anakart üzerindeki yonga setleri sayesinde olur.

TARİHİ 

1980'lerin sonunda ve 1990'larda, artan sayıdaki periferik (çevre birimi) fonksiyonları anakarta taşımak ekonomik olmaya başladı.1980'lerin sonlarında, anakartlar; klavye, fare, disket sürücü, seri port ve paralel portlar gibi çevre birimlerini destekleyen süper I/O çiplerini içermeye başladı. 1990'ların sonlarından itibaren, birçok kişisel bilgisayar anakartı hiçbir geliştirme kartına ihtiyaç duymadan bir dizi ses, video, depolama ve ağ fonksiyonlarını destekledi. Sadece ekran kartı, basit veya orta düzey kullanımlar için onboard olarak sunulurken, üst düzey 3D oyun ve bilgisayar grafikleri için ayrı bir bileşen olarak da sunulmaya devam etti.

CHİPSET (YONGA SETİ)

Chipset ya da Yonga seti, bilgisayarın anakartı üzerindeki temel ve bütünleşik arabirimleri yöneten ve bunlar arasındaki veri akışını sağlayan bir çeşit işlemcidir.

Bilgisayarlarda kullanılan chipset çeşidi, kullanılacak bellek ve mikroişlemci çeşidini de belirler. Günümüzde Intel, VIA, AMD, SiS, ALi, ServerWorks gibi belli başlı üreticilerin chipsetleri bulunmaktadır ve kişisel bilgisayarlarda yoğun olarak Intel, AMD, VIA ve SiS chipsetleri kullanılmaktadır.

İŞLEMCİ

İşlemci veya işlem birimi, genellikle bellek veya başka bir veri akışı olan harici bir veri kaynağında işlemler gerçekleştiren bir elektronik bileşendir. Genellikle tek bir veya birkaç sıkı entegre metal oksit yarı iletken entegre devre çipi üzerinde uygulanabilen bir mikroişlemci biçimini alır. Geçmişte, işlemciler birden fazla ayrı vakum tüpü, birden fazla ayrı transistör veya birden fazla entegre devre kullanılarak inşa edilmiştir.

Terim sıklıkla bir sistemdeki ana işlemci olan merkezî işlem birimini (CPU) ifade etmek için kullanılır. Ancak, grafik işlem birimi (GPU) gibi diğer yardımcı işlemcileri de ifade edebilir.

Geleneksel işlemciler genellikle silikona dayanır; ancak araştırmacılar karbon nanotüpler, grafen, elmas ve periyodik tablonun üçüncü ve beşinci gruplarından elementlerden yapılmış alaşımlar gibi alternatif malzemelere dayalı deneysel işlemciler geliştirmiştir. Tek bir silisyum atomu tabakasından yapılmış transistörler ve diğer 2 boyutlu malzemeler, işlemcilerde kullanılmak üzere araştırılmıştır. Kuantum işlemciler yaratılmıştır; bunlar, yalnızca açık veya kapalı durum yerine bitleri (kübitler olarak adlandırılır) temsil etmek için kuantum süperpozisyonunu kullanırlar.

RAM (RANDOM ACCESS MEMORY) 

Rastgele erişimli hafıza veya rastgele erişimli bellek (İngilizce: Random Access Memory, RAM) mikroişlemcili sistemlerde kullanılan, genellikle çalışma verileriyle birlikte makine kodunu depolamak için kullanılan herhangi bir sırada okunabilen ve değiştirilebilen bir tür geçici veri deposudur. Buna karşın diğer hafıza aygıtları (manyetik kasetler, diskler) saklama ortamındaki verilere önceden belirlenen bir sırada ulaşabilmektedir, çünkü mekanik tasarımları ancak buna izin vermektedir.

Dinamik Rastgele Erişimli Bellek veya RAM, ilk olarak 1968 yılında Robert Dennard tarafından icat edilmiştir. Teksas doğumlu olan ve mühendis olan Dennard, ilk Dinamik Rastgele Erişimli Bellek (RAM) modellerinden birini oluşturdu. Yaşamı boyunca RAM teknolojisine yaptığı iki önemli yenilik, bilgisayar endüstrisinde otuz yılı aşkın bir süre boyunca büyümeyi teşvik etmeye yardımcı oldu.

RAM ÇEŞİTLERİ

Yazılabilir RAM'in modern çeşitleri, genellikle bilgileri ya disket içinde (örneğin SRAM [statik RAM]) ya da bir kondansatör içinde (DRAM [dinamik RAM], EPROM, EEPROM, USB gibi) depolar. Bazı çeşitler, rastgele hataları ortaya çıkarmak ve doğrulamak için eşlik bitleri veya hata düzeltme kodları kullanır. ROM, RAM'in aksine kalıcı devre dışı seçilmiş transistörler sağlamak için metal kalıp kullanır ve salt okunur bir tipe sahiptir.

DRAM

Ekonomik nedenlerden dolayı, kişisel bilgisayarlarda, iş istasyonlarında, kontrol edilmeyen oyun konsollarında (Playstation, Xbox gibi) geniş hafızalar dinamik RAM'lerden oluşur. Bilgisayarın diğer kısımları zula hafıza (ön hafıza) ve diğer disklerdeki veri tamponları statik RAM kullanır.

Dinamik rastgele erişimli hafıza (DRAM) tümleşik devrelerin plastik ambalaja metal iğnecikler ile bağlanıp, sinyaller ile kontrol edilecek biçimde üretilir. Dinamik denmesinin nedeni enerjiyi saklamak için saniyede yüz defaya yakın içinde bulunan kondansatörlerin yüklenmesi gerekir. Günümüzde bu DRAM'ler kolay kullanım için rahat takılacak modüllerden oluşur.

SRAM

Her hücre için altı adete varan transistör kullanılır. Bu tip RAM'lerde bilgiler yüklendikten sonra sabit kalır. Sürekli enerji tazelemesi gerekmemektedir. SRAM (statik RAM), DRAM'den daha hızlı ve daha güvenilirdir ama onun kadar yaygın değildir. SRAM'lerin üretim maliyetlerinin DRAM'lerinkine oranla çok daha yüksektir.

DDR SDRAM

Günümüzde en yaygın RAM biçimi DDR4'tür. DDR4, DDR SDRAM (Double Data Rate Synchronous Dynamic Random-Access Memory) teknolojisinin dördüncü neslidir. DDR SDRAM terimindeki DDR (Double Data Rate), verilerin her bir saat döngüsü başına bir kez yerine iki kez aktarıldığı anlamına gelir. SDR ile her bir saat döngüsünde yalnızca tek bir transfer yapılabildiği için DDR ile bellek bant genişliği iki katına çıkmıştır.

EKRAN KARTI

Ekran kartı, bilgisayarın görüntü vermesini sağlayan birimidir. Ekran kartları harici ISA, VLB, PCI, AGP veya PCI-Express veriyollarını kullanan PC kartları olarak anakart, üzerinde chipset veya CPU içerisinde yerleşik olarak bulunmaktadır.

Günümüzde ekran kartı üreten 3 firma vardır. AMD, NVIDIA ve Intel'dir. Yaygın olarak bilinen ve kullanılan GPU serileri ise şunlardır; AMD Radeon RX, NVIDIA GeForce GTX, NVIDIA GeForce RTX serisi ve Intel ARC serisi GPU'lardır.

EKRAN KARTININ GELİŞİMİ 

Görüntü kartı ilk olarak seri üretilen Apple II Mikrobilgisayar'da kullanılmıştır. IBM firması 1981 yılında tek renge sahip görüntü kartına sahip PC'leri piyasaya sürmüştür (MDA Monochrome Display Adapter). Daha sonra Hercules firması 1982 yılında daha yetenekli görüntü kartı olan Hercules Graphics Card adında ürününü piyasaya sürdü. İlk renkli görüntü standartları sırası ile

  1981 yılında CGA (Color Graphics Adapter),            1984 yılında EGA (Enhanced Graphics Adapter)            PS/2 modeller için MCGA ve VGA (Video Graphics Array) 

1989 sonrası IBM firması görüntü kartı standardı geliştirmedeki gücünü yitirmiştir. Günümüzde bütün PC'lere ait ekran kartları VGA modunu (yani 16 renkli 640 x 480 piksel) desteklemektedir.

VGA standardını 1.280 x 1.024 piksel çözünürlüğe ve 16 Bit renk derinliğine sahip günümüz bilgisayarlarında kullanılan VESA (Video Electronics Standards Association) takip etmiştir.

SVGA, XGA gibi tanımlamalar daha sonra geliştirilen görüntü kartı standartlarını değil, monitor yani görüntü biriminin desteklediği çözünürlüğü tanımlamak için kullanılmakradır. (Örneğin XGA:1024 x 768 Piksel)

İlk başlarda yazı tabanlı (Text mode) geliştirilen görüntü modları daha sonra piksel tabanlı olarak geliştirilmeye başlanmıştır.

1990 yılında itibaren Görüntü işlemcisine (GPU Graphics Processing Unit) sahip görüntü kartları geliştirilmeye başlanmıştır.

1996 yılında Kaliforniya'lı 3dfx Interactive tarafından 3D hızlandırıcılı 3dfx Voodoo Graphics görüntü chipsetleri geliştirilmiştir. Bu chipsetler sayesinde bilgisayarlar ile 3. boyut aleminde geometrik şekillerin ve doku eşlemi (Texture mapping) işlemleri gerçekleştirilmiştir.

Artan 3D performans ihtiyacından dolayı Multi-GPU tekniği yani SLI ve Crossfire teknikleri geliştirilmiştir. Bu teknikler sayesinde birden fazla görüntü işlemcisi paralel olarak tek kart üzerinde bulunabilmektedir.

GÜÇ KAYNAĞI 

Bilgisayar güç kaynağı, bilgisayarın dahili bileşenleri için şebeke AC'sini düşük voltajla düzenlenmiş DC gücüne dönüştüren bir kaynaktır. Modern kişisel bilgisayarlar evrensel olarak anahtarlamalı güç kaynaklarını kullanır. Bazı güç kaynaklarında giriş voltajını seçmek için manuel bir anahtar bulunurken diğerleri otomatik olarak şebeke voltajına uyum sağlar.

Farklı bilgisayar sistemlerine ve boyutlarına uyum sağlayacak şekilde tasarlanmış birden fazla güç kaynağı türü (ATX, SFX, LFX vb.) vardır. ATX, masaüstü bilgisayarlar için en yaygın form faktörüdür.

HARDDİSK VE SSD 

Sabit disk ya da Hard disk kısaca HDD ya da Türkçesi ile sabit disk sürücüsü veri depolanması amacı ile kullanılan manyetik kayıt ortamlarıdır. Önceleri büyük boyutları ve yüksek fiyatları nedeni ile sadece bilgisayar merkezlerinde kullanılan sabit diskler, cep telefonları ve sayısal fotoğraf makineleri içine sığabilecek kadar küçülen boyutları ile günlük hayatımıza girmişlerdir.

Sabit disklerin en yoğun kullanım yeri bilgisayarlardır. Ses, görüntü, yazılımlar, veritabanları gibi büyük miktarlarda bilgi, gerektiğinde kullanılmak üzere sabit disklerde saklanır. Günümüzde sabit diskler veri aktarımında son derece hızlanmış olsalar da elektromekanik yapıda olduklarından RAM'lara göre yavaştırlar. Bilgisayarlarda yardımcı ve kalıcı bellek olarak kullanılırlar. Bir bilgisayar yazılımı işletilmeye başladığında, yazılımın çalışması için gerekli olan bilgiler sabit diskten okunarak çok daha hızlı olan RAM belleğe aktarılır. Gereksinim duyulan kısım RAM'a sığmayacak kadar büyükse, bilgisayar sabit diskin bir bölümünü RAM bellek gibi kullanır.

TARİHÇESİ  

• Sabit disklerden önce yerlerine kullanılan veri depolama birimleri "manyetik şeritler" ve "manyetik davul" olarak adlandırılan birimlerdi. 1950 yılında yapılmış olan ilk ticari örnek ERA 110 manyetik davul, 1 megabit (1 bit=1/8 bayt) veri saklayabilmekte ve bir sözcüğü 5000 saniyede okuyabilmekteydi. Konu ile ilgili diğer önemli tarihler:
• 1956- IBM firması 50 adet 61 cm çapında diskten oluşan 5 MB'lık 305 RAMAC'ı üretti.
• 1973 -IBM 3340 Winchester markalı 30 MB'lık ünlü sabit diski üretti, bazı ülkelerde sabit disk hala bu şekilde adlandırılmaktadır.
• 1980- Seagate firması günümüzdeki 5,25 inç'lik CD sürücülerinin iki katı yükseklikteki 5 MB'lık ST 506 modelini üretti.
• 1983 -IBM'in ürettiği PC/XT bilgisayarları ile birlikte sabit disk birçok kişisel bilgisayar için temel donanım haline geldi.
• 1985 -Günümüzdeki 5,25 inç'lik CD sürücülerinin büyüklüğünde (1,6 inç yükseklikte) sabit diskler üretildi.
• 1987- 3,5 inç'lik, 500 MB'a varan büyüklüklerde sabit diskler üretildi.
• 1997- IBM masaüstü bilgisayarlar için 16,8 GB'lık bir sabit diski piyasaya sürdü.
• 1998 -25 GB'lık diskler piyasaya çıktı.
• 1999 10,000 d/d hızında 73 GB disk üretildi.
• 2000 IBM, 1 GB'lık Microdrive'ı üretti.
• 2007 Hitachi, 1000 GB'lık (1 TB (Terabyte)) sabit sürücüyü üretti.
• 2008 - Western Digital, 2000 GB'lık (2 TB (Terabyte)) (3,5" 5400 RPM) sabit sürücüyü üretti ve 2009'un ilk çeyreğinde satışına başlandı.
• 2011 - Seagate, 3000 GB'lık (3 TB (Terabyte)) (3,5") sabit sürücüyü üretti ve satışa sundu.
• 2015 - Western Digital, 10000 GB'lık (10 TB (Terabyte)) (7200 RPM) sabit sürücüyü üretti.

KATI HAL DİSKİ (SSD)

 Bu tür, tamamen flaş bellekten oluşturulmuştur. Geliştirmenin amacı, dizüstü bilgisayarların daha yaygın hale gelmesi ve dizüstü bilgisayarlardaki sabit disklerin düşme, sarsılma sonrası içindeki verilerin, sabit diskin bozulması sonucu kaybedilmesidir. 

Normal sabit diskler, 2 milisaniye içinde 350 G'ye dayanabilirken, SSD'ler 0,5 Milisaniye içinde 1500 G'ye dayanabiliyor. İçinde hareketli parça olmaması, tabii ki büyük kolaylık. Bu da, enerji tüketimini olumlu yönde etkiliyor. 

Normal 2,5 inçlik dizüstü sabit diskleri 2 Watt harcarken, SSD' ler 0,5 Watt harcamaktadır. SSD' ler, ısı değişimine daha dayanıklı. Bilinen sabit diskler 0 - 60^oC'de çalışırken, SSD' ler - 25  - 85^oC'de çalışabilir. Zor tarafı ise, HDD'lere göre çok pahalı olması. Yalnız SSD'lerin yaygınlaşması ile fiyatların gün geçtikçe düşüşe geçtiği gözlemlenmektedir. 

Evet sevgili okurlarımız sizlerle beraber bu yazımızda bilgisayarın parçalarından bahsettik. Bende sizler gibi yeni yeni yazılar yazmaya ve kendimi daha çok geliştirmeye adamış biriyim. Bu yazılarımı yeni yeni yazmaktayım ve haliyle de bir çok kaynaktan araştırıp sizlere bunları sunmaktayım. Bulduğum resimleri kaynakları aşağı kısımda sizlere bırakıyorum. Umarım öğrenci kardeşlerim ödevlerinde diğer okuyan okurlarımıza ise bilgisayarı öğrenmek adına güzel bir yazı bırakmış oluruz. Şimdiden keyifle okumanız ve bilgilenmeniz dileğiyle.

Kerem ARMUT

(Teknoloji Yazarı)

Yayınlanma Tarihi: 11.10.2025 / Saat: 15.20

KAYNNAKÇA 

https://tr.wikipedia.org/ 

https://teknolojiprojeleri.com/teknik/anakart-nedir-nasil-calisir

https://shiftdelete.net/cpu-nedir-islemci-nasil-calisir

https://blog.teknosa.com/teknoloji/ekran-karti-alirken-nelere-dikkat-edilmeli